भारतातील गव्हाच्या उत्पादनावरील हवामान बदलाच्या परिणामाविषयी खालील विधानांचा विचार करा:

विधान I: वाढत्या जागतिक तापमानवाढीमुळे उष्णतेचा ताण निर्माण होत आहे, ज्यामुळे गव्हाच्या जैविक आणि विकासात्मक प्रक्रियेत महत्त्वपूर्ण बदल घडून येत आहे, ज्यामुळे धान्य उत्पादनात घट होत आहे.

विधान II: गव्हाची वाढ होण्यासाठी थंडीच्या हंगामाची आवश्यकता असते आणि त्याची पेरणी ऑक्टोबर ते डिसेंबर दरम्यान केली जात असल्याने त्याच्या नंतरच्या वाढीच्या अवस्थेत वाढत्या तापमानामुळे त्याला उष्णतेचा ताण येतो आणि धान्य उत्पादनावर परिणाम होतो.

वरील विधानांसंदर्भात खालीलपैकी कोणते योग्य आहे?

पर्याय 1 योग्य आहे.

In News

• वाढत्या जागतिक तापमानामुळे भारतातील गव्हाचे उत्पादन विस्कळीत होत असून, उष्णतेच्या ताणामुळे पिकांच्या वाढीवर आणि धान्याच्या गुणवत्तेवर परिणाम होत आहे. गव्हाला थंड हंगाम लागत असल्याने उशीरा पेरणी आणि अवकाळी उष्णतेच्या लाटेमुळे गव्हाची उत्पादकता कमी होत आहे.

Key Points

• जागतिक तापमानवाढीमुळे निर्माण झालेला उष्णता ताण प्रकाशसंश्लेषण, श्वसन आणि धान्य निर्मितीवर परिणाम करतो, ज्यामुळे कमी उत्पादन आणि निकृष्ट दर्जाचे धान्य मिळते. म्हणून, विधान I योग्य आहे.
• गव्हाची पेरणी थंडीच्या महिन्यांत (ऑक्टोबर-डिसेंबर) केली जात असल्याने फेब्रुवारी-एप्रिलमध्ये ती परिपक्व होते, जेव्हा वाढत्या तापमानामुळे उष्णतेचा ताण वाढतो, धान्य भरण्याचा कालावधी कमी होतो. म्हणून, विधान II योग्य आहे आणि विधान I चे स्पष्टीकरण देते.

Additional Information

• हवामान बदल आणि विलंबित पीक चक्र:
  • उष्ण हिंदी महासागरामुळे मान्सूनचे स्वरूप बदलत आहे, खरीप काढणीला विलंब होत आहे आणि रब्बी गव्हाची पेरणी नंतर पुढे ढकलली जात आहे.
  • यामुळे गव्हाच्या वाढीच्या टप्प्यात अवकाळी उष्णतेच्या लाटेचा सामना करावा लागत आहे.
• गव्हावरील उष्णता ताणाचा परिणाम:
  • जलद परिपक्वतेमुळे धान्याचा आकार आणि स्टार्चचे प्रमाण कमी होते.
  • उच्च प्रथिने परंतु कमी स्टार्च पातळी पीसण्याची गुणवत्ता आणि बाजार मूल्यावर परिणाम करते.
• अनुकूलन रणनीती:
  • उष्णता प्रतिरोधक गव्हाचे वाण विकसित करणे.
  • अतितापमान टाळण्यासाठी पेरणीच्या तारखा समायोजित करणे.
  • शेतकऱ्यांना पीक विमा आणि आर्थिक मदत प्रदान करणे.
  • हवामान निरीक्षण आणि कृषी नियोजन सुधारणे.