अनौपचारिक-माध्यमेन कस्याश्चिद् भाषायाः अधिगमार्थम् अधोलिखितेषु कस्य समावेशः अस्ति?

This question was previously asked in
CTET July 2019 Paper I (L - I/II: Hindi/English/Sanskrit) (Hinglish Solution)
View all CTET Papers >
  1. भाषाप्रयोगशालायाः
  2. गृहपरिवेशस्य
  3. भाषाप्रशिक्षणकेन्द्रस्य
  4. विद्यालयस्य

Answer (Detailed Solution Below)

Option 2 : गृहपरिवेशस्य
Free
CTET CT 1: TET CDP (Development)
76.3 K Users
10 Questions 10 Marks 8 Mins

Detailed Solution

Download Solution PDF

प्रश्न का हिन्दी अनुवाद:- अनौपचारिक माध्यम से किसी भाषा के अधिगम के लिये निम्न में से किसका समावेश होता है?

स्पष्टीकरण:- भाषा अधिगम से तात्पर्य मातृ भाषा के अतिरिक्त किसी अन्य भाषा को सीखने से है। यह एक ऐसी प्रक्रिया को संदर्भित करता है जो बच्चों को अन्य भाषा प्रयोग में भी दक्ष बनाती है। प्रारंभ में सामाजिक अन्तःक्रिया के फलस्वरूप ही बालक सामाजिक भाषा को सीख के अपने भावों और विचारों को आसानी से सही रूप में प्रस्तुत कर पाने में सक्षम होता है।

किसी भी भाषा के अधिगम का दो प्रकार होता है-

अनौपचारिक माध्यम:-

  • विद्यार्थी अपने तात्कालिक परिवेश में बोले जाने वाली ध्वनियों, शब्दों एवं वाक्यों को ग्रहण करता है, और बोलने का प्रयत्न करता है।
  • उत्तरोत्तर, वह कुछ ध्वनियों, शब्दों, एकाक्षर शब्दों आदि के साथ अभिव्यक्ति तथा संप्रेषण का प्रयोग करता है और धीरे-धीरे छोटे सरल वाक्य बनाना सीखता है।

औपचारिक माध्यम:-

  • आगे चलकर विधिवत औपचारिक भाषा-शिक्षण द्वारा भाषा-अधिगम होता है जो पूर्णतः पूर्व निर्धारित उद्देश्यों पर आधारित होता है।
  • यह विद्यालय में विधिवत् नियमों और सिद्धान्तों के साथ पाठ्यपुस्तक आदि की सहायता से सिखाया जाता है। जिसमें भाषाप्रयोगशाला और भाषाप्रशिक्षणकेन्द्र भी सहायक होते हैं।

अतः स्पष्ट है की भाषा अधिगम में ‘गृहपरिवेश’ का समावेश होता है। क्योंकि बालक अपने परिवेश में बोले जाने वाली ध्वनियों, शब्दों एवं वाक्यों को ग्रहण करता है, और बोलने का प्रयत्न करता है।

Additional Information

एक विद्यार्थी द्वारा दो तरह से भाषा सीखी जा सकती है-

  • भाषा अर्जन,
  • भाषा अधिगम

भाषा अर्जन:- इस प्रक्रिया में बालक सुनकर, बोलकर, भाषा ग्रहण करता है तथा निरंतर परिमार्जन करता रहता है।भाषा सीखने की प्रक्रिया में भाषा अर्जन की प्रक्रिया महत्त्वपूर्ण होती है। अर्जन में सामान्यतः अनुकरण की प्रवत्ति दिखाई देती है।

भाषा अधिगम:- अधिगम शब्द दो शब्द के मेल से बना है 'अधि' तथा 'गम'। यहाँ 'अधि' का अर्थ है 'भली प्रकार' तथा 'गम' का अर्थ है 'जानना'। अर्थात किसी बात या विषय के समीप अच्छी तरह जाना और उसकी भली भांति जानकारी प्राप्त करना।

Latest CTET Updates

Last updated on Apr 30, 2025

-> The CTET 2025 Notification (July) is expected to be released anytime soon.

-> The CTET Exam Date 2025 will also be released along with the notification.

-> CTET Registration Link will be available on ctet.nic.in.

-> CTET is a national-level exam conducted by the CBSE to determine the eligibility of prospective teachers.  

-> Candidates can appear for CTET Paper I for teaching posts of classes 1-5, while they can appear for CTET Paper 2 for teaching posts of classes 6-8.

-> Prepare for the exam with CTET Previous Year Papers and CTET Test Series for Papers I &II.

More भाषा अधिगम और भाषा अर्जन Questions

Get Free Access Now
Hot Links: teen patti wink teen patti club apk teen patti apk download teen patti master new version teen patti neta