रासायनिक बंध आणि रेण्वीय संरचना MCQ Quiz in मराठी - Objective Question with Answer for Chemical Bond and Molecular Structure - मोफत PDF डाउनलोड करा

योग्य उत्तर पर्याय 4 आहे.

 Key Points

• संयुग हे एक पदार्थ आहे जो दोन किंवा अधिक रासायनिक घटक रासायनिकदृष्ट्या एकत्र बंधित झाल्यावर तयार होतो.
• संयुगाचे गुणधर्म ते बनवणाऱ्या घटकांच्या गुणधर्मांपासून पूर्णपणे वेगळे असतात.
• संयुगातील घटक भौतिक पद्धतीने वेगळे केले जाऊ शकत नाहीत; त्यांना वेगळे करण्यासाठी रासायनिक पद्धतींची आवश्यकता असते.
• संयुगे रासायनिक बदलांद्वारे तयार होतात, भौतिक बदलांद्वारे नाही.

 Additional Information

• रासायनिक बंधन: रासायनिक बंध हे संयुगातील अणूंमधील कनेक्शन आहेत, ज्यात आयनिक, सहसंयोजक आणि धात्विक बंध समाविष्ट आहेत.
• अणू: संयुगाची सर्वात लहान एकक जी त्या संयुगाचे सर्व रासायनिक गुणधर्म राखते.
• मिश्रण विरुद्ध संयुगे: मिश्रणात, पदार्थ त्यांचे मूळ गुणधर्म राखतात आणि भौतिक पद्धतीने वेगळे केले जाऊ शकतात; संयुगांमध्ये, नवीन गुणधर्मांसह नवीन पदार्थ तयार होतात.
• संयुगांची उदाहरणे: पाणी (H₂O), कार्बन डायऑक्साइड (CO₂) आणि सोडियम क्लोराइड (NaCl) ही सामान्य उदाहरणे आहेत.

बरोबर उत्तर H₂ आहे.

Key Points 

• H₂ मध्ये दोन हायड्रोजन अणू एक जोडी इलेक्ट्रॉनची देवाणघेवाण करून एकल सहसंयुज बंध तयार करतात.
• H₂ मध्ये प्रत्येक हायड्रोजन अणूमध्ये एक इलेक्ट्रॉन असतो आणि स्थिर इलेक्ट्रॉन संरुपण मिळवण्यासाठी ते ही जोडी सामायिक करतात.
• H₂ मध्ये असलेला एकल सहसंयुज बंध सिग्मा (σ) बंध आहे, जो सर्वात मजबूत प्रकारचा सहसंयुज बंध आहे.
• या बंध निर्मितीमुळे प्रत्येक हायड्रोजन अणूला हेलियमचे इलेक्ट्रॉन संरुपण मिळते, जी स्थिर उदात्त वायू संरुपण आहे.

Additional Information 

• सहसंयुज बंध
  • सहसंयुज बंधात अणूंमधील इलेक्ट्रॉन जोड्यांची देवाणघेवाण समाविष्ट असते.
  • हे बंध सामायिक केलेल्या इलेक्ट्रॉन जोड्यांच्या संख्येवर अवलंबून एकल, दुहेरी किंवा तिहेरी असू शकतात.
  • सहसंयुज बंध सामान्यतः अधातू अणू असलेल्या रेणूमध्ये आढळतात.
• एकल सहसंयुज बंध
  • एकल सहसंयुज बंधात सामायिक केलेल्या इलेक्ट्रॉनची एक जोडी असते.
  • आण्विक आकृतीमध्ये बंधित अणूंमधील एका रेषेने एकल सहसंयुज बंध दर्शविले जातात.
  • उदाहरणे म्हणजे H₂, Cl₂ आणि CH₄ (मिथेन).
• दुहेरी आणि तिहेरी सहसंयुज बंध
  • दुहेरी सहसंयुज बंधात सामायिक केलेल्या इलेक्ट्रॉनच्या दोन जोड्या असतात (उदा. O₂).
  • तिहेरी सहसंयुज बंधात सामायिक केलेल्या इलेक्ट्रॉनच्या तीन जोड्या असतात (उदा. N₂).
  • हे बंध एकल सहसंयुज बंधांपेक्षा मजबूत आणि लहान असतात.
• अभिजात वायू संरुपण
  • अभिजात वायूंसारखे स्थिर इलेक्ट्रॉन संरुपण मिळवण्यासाठी अणू सहसंयुज बंध तयार करतात.
  • अभिजात वायूंचे बाह्य इलेक्ट्रॉन कवच पूर्ण असते, ज्यामुळे ते रासायनिकदृष्ट्या निष्क्रिय असतात.
  • एकल सहसंयुज बंध तयार केल्यावर हायड्रोजनला हेलियमचे इलेक्ट्रॉन संरुपण मिळते.

बरोबर उत्तर एका रेणूमधील प्रत्येक मूलद्रव्याच्या अणूंची संख्या आहे.

Key Points 

रासायनिक सूत्रांमधील पादांक:

• रासायनिक सूत्रातील पादांक हा मूलद्रव्याच्या चिन्हाच्या खाली आणि उजवीकडे लिहिलेला एक अंक असतो.
• तो संयुगाच्या एका रेणू किंवा सूत्र एककात उपस्थित असलेल्या त्या विशिष्ट मूलद्रव्याच्या अणूंची संख्या दर्शवतो.
• उदाहरणार्थ, H₂O या सूत्रात, पादांक "2" दर्शवतो की दोन हायड्रोजन अणू आहेत.
• पादांक नसणे याचा अर्थ असा की त्या मूलद्रव्याचा फक्त एक अणू आहे.
• रासायनिक संयुगांची रचना अचूकपणे दर्शविण्यासाठी पादांक वापरले जातात.
• ते संतुलित रासायनिक समीकरणे लिहिण्यासाठी आवश्यक आहेत.
• रासायनिक अभिक्रियांच्या सूत्रमिती समजून घेण्यासाठी पादांक अविभाज्य आहेत.
• ते संयुगांच्या रेण्वीय रचनेबद्दल महत्त्वपूर्ण माहिती देतात.
• आयनिक संयुगांमध्ये सूत्र एककातील आयनांचे प्रमाण दाखविण्यासाठी पादांक वापरले जातात.
• सहसंयुज संयुगांमध्ये अणूची प्रत्यक्ष संख्या दाखविण्यासाठी देखील ते वापरले जातात.
• पादांक हे रासायनिक चिन्हांचा एक मूलभूत भाग आहेत.
• त्यांच्यामुळे शास्त्रज्ञांना पदार्थांची अचूक रचना समजण्यास मदत होते.
• पादांक नेहमीच पूर्णांक असतो.
• अनुभवजन्य आणि रेणू सूत्रांमध्ये पादांक वापरले जातात.
• ते समान घटकांसह वेगवेगळ्या संयुगांमधील फरक ओळखण्यास मदत करतात.
• पादांक संयुगातील मूलद्रव्यांबद्दल परिमाणात्मक माहिती प्रदान करतात.
• मोलर वस्तुमान काढण्यासाठी आणि इतर सूत्रमिती गणना करण्यासाठी ते महत्त्वाचे आहेत.
• जेव्हा एका संयुगात तो आयन अनेक वेळा समाविष्ट केला जातो तेव्हा बहु आण्विक आयनमध्ये असलेल्या अणूंची संख्या दर्शविण्यासाठी पादांक वापरले जातात.
• संयुगातील मूलद्रव्यांचे प्रमाण दाखविण्यासाठी पादांक वापरले जातात.
• पादांक रासायनिक लघुलिपीचा एक महत्त्वाचा भाग आहेत.

योग्य उत्तर त्यांच्यामध्ये कमकुवत आंतरआण्विक बल असते आहे.

 Key Points

• सहसंयोजक रेणूंमध्ये सामान्यतः कमकुवत आंतरआण्विक बल (जसे की व्हॅन डेर वाल्स बल किंवा लंडन विसरण बल) असतात.
• या कमकुवत बलांवर मात करण्यासाठी कमी ऊर्जा लागते, ज्यामुळे वितळणबिंदू आणि उत्कलनबिंदू कमी असतात.
• त्याउलट, आयनिक संयुगांमध्ये आयन्सच्यामध्ये मजबूत स्थिरवैद्युत बल असते, ज्यामुळे वितळणबिंदू आणि उत्कलनबिंदू जास्त असतात.
• रेणूच्या आतील सहसंयोजक बंध मजबूत असतात, परंतु खोलीच्या तापमानावर अवस्था आणि उष्णतागुणधर्म ठरवणारे आंतरआण्विक बल आहेत.

 Additional Information

• आंतरआण्विक बल: हे आकर्षण किंवा प्रतिकर्षणाची बल आहेत जी शेजारच्या कणांमध्ये (अणू, रेणू किंवा आयन्स) कार्य करतात.
• व्हॅन डेर वाल्स बल: यामध्ये अणू, रेणू आणि पृष्ठभागांमधील आकर्षण आणि प्रतिकर्षण, तसेच इतर आंतरआण्विक बल समाविष्ट आहेत.
• लंडन विसरण बल: व्हॅन डेर वाल्स बलाचा एक प्रकार, हे सर्वात कमकुवत आंतरआण्विक बल आहे आणि इलेक्ट्रॉन ढगांमधील इलेक्ट्रॉन्सच्या घनतेतील तात्पुरत्या बदलांमुळे निर्माण होते.
• हायड्रोजन बंधन: विद्युतऋणात्मक अणूंशी (जसे की ऑक्सिजन, नायट्रोजन किंवा फ्लोरिन) बंधित हायड्रोजन अणू असलेल्या रेणूंमधील मजबूत प्रकारचे द्विध्रुवीय-द्विध्रुवीय संवाद.
• आयनिक बंध: हे आयनिक संयुगांमधील विरुद्ध चार्ज असलेल्या आयन्सच्यामधील मजबूत स्थिरवैद्युत आकर्षणाची बल आहेत.

योग्य उत्तर N₂ आहे.

Key Points 

• N₂ (नायट्रोजन) रेणूमध्ये दोन नायट्रोजन अणूंमध्ये तिहेरी बंध असतो.
• तिहेरी बंधात एक सिग्मा बंध आणि दोन पाय बंध असतात.
• तिहेरी बंधाची बंध लांबी एकल आणि दुहेरी बंधांच्या तुलनेत कमी असते, ज्यामुळे N₂ हे खूप स्थिर रेणू बनते.
• तिहेरी बंध सामान्यतः मजबूत असतात आणि एकल आणि दुहेरी बंधांच्या तुलनेत तोडण्यासाठी अधिक ऊर्जा लागते.
• N₂ पृथ्वीच्या वातावरणाच्या सुमारे 78% भाग बनवते आणि सर्व सजीवांसाठी आवश्यक आहे.

Additional Information 

• F₂ (फ्लोरिन)
  • दोन्ही फ्लोरिन अणूंमध्ये एकल बंध असतो.
  • हे एक द्विपरमाण्विक रेणू आहे आणि अतिशय क्रियाशील आहे.
• Cl₂ (क्लोरीन)
  • दोन्ही क्लोरीन अणूंमध्ये एकल बंध असतो.
  • हे पाणी शुद्धीकरण आणि निर्जंतुकीकरणात वापरले जाते.
• O₂ (ऑक्सिजन)
  • दोन्ही ऑक्सिजन अणूंमध्ये दुहेरी बंध असतो.
  • हे बहुतेक सजीवांमध्ये श्वसनासाठी आवश्यक आहे.

योग्य उत्तर शेंदूर आहे.

• मर्क्युरी सल्फाइडला शेंदूर असेही म्हणतात.
• पारा आणि सल्फर या रासायनिक मुलद्रव्यांपासून बनलेले ते एक रासायनिक संयुग आहे.
• मर्क्युरी सल्फाइडचे रासायनिक सूत्र HgS आहे.
• ते  द्विरूपिक म्हणजेच दोन स्फटिक रूपात आढळते.
  • लाल सिन्नाबार 
  • काळा मेटासिन्नाबार 

Additional Information

• मार्श वायू हे मिथेलचे सामान्य नाव असून त्याचे सूत्र CH4  आहे.
• मोहर क्षार  हे अमोनियम फेरस सल्फेटचे सामान्य नाव असून त्याचे सूत्र (NH4)2Fe(SO4)2(H2O)6  आहे.
• पोटॅश तुरटी हे पोटॅशिअम ऍल्युमिनिअम सल्फेटचे सामान्य नाव असून त्याचे सूत्र  KAl(SO4)2  आहे.

• उभयधर्मी ऑक्साईड्स हे असे ऑक्साइड आहेत जे आम्ल आणि आम्लारी  दोन्हीसोबत अभिक्रिया देऊ शकतात.
• उदाहरणार्थ, ॲल्युमिनियम ऑक्साईड (Al₂O₃).
• ॲल्युमिनियम ऑक्साईड हे हायड्रोक्लोरिक आम्ल (HCl) सारख्या आम्ल आणि सोडियम हायड्रॉक्साईड (NaOH) सारख्या सयुंगासह अभिक्रिया करून क्षार आणि पाणी तयार करते.

Al2O3 + 6 HCl → 2Al2Cl3 + 3H2O

(क्षार)

Al2O3 + 2 NaOH → 2 NaAlO2 + H2O

(क्षार)

Important Points

• ग्रेफाइटमध्ये एक विशाल सहसंयूज रचना आहे ज्यामध्ये: प्रत्येक कार्बन अणू सहसंयूज  बंधनाद्वारे अन्य तीन कार्बन अणूंसोबत जोडला जातो.
  • इलेक्ट्रॉनच्या परस्पर सामायिकरण करण्याच्या माध्यमाने बनविलेले बंध असते त्यांना सहसंयोजक बंध म्हणतात.

Additional Information

• जेव्हा संयुजा इलेक्ट्रॉनचे संपूर्ण स्थानांतरण होते तेव्हा तयार झालेल्या बंधनाला आयनिक बंध असे म्हणतात.
• नायट्रोजन, ऑक्सिजन किंवा फ्लोरिन सारख्या द्वितीय-पंक्तीतील घटकांमधील इलेक्ट्रॉनच्या एकाकी जोडीच्या अंशतः आंतररेण्वीय बंधनाला हायड्रोजन बंध म्हणतात.
• व्हॅन डेर वॅल्स बंध हा मुळात दुय्यम बंध असतो ज्यात इलेक्ट्रिकली तटस्थ रेणूंमध्ये एक कमकुवत आकर्षण शक्ती असते जे एकमेकांशी खूप जवळ जाऊन आदळतात किंवा जवळून निघून जातात.

योग्य उत्तर सिल्व्हर नायट्रेट आहे.

• सिल्व्हर नायट्रेट हे असेंद्रिय संयुग लुनार कॉस्टिक (कांडीखार) या नावाने ओळखले जाते. AgNO3 असे त्याचे सूत्र आहे.
• हे छायाचित्रणाकरता वापरतात. हे प्रकाशाकरता हॅलाइड्सपेक्षाही कमी संवेदनशील असते.
• याला एकेकाळी लुनार कॉस्टिक म्हणत. प्राचीन रसायनतज्ज्ञ ज्यांनी चंद्र आणि चांदी यांचा संबंध जोडला,त्यांनी याला सिल्व्हर लुना म्हटले.
• घन सिल्व्हर नायट्रेटमध्ये त्रिकोणीय प्रतल संरचनेत चांदीचे आयन्स त्रिसूत्री असतात.
• सिल्व्हर नायट्रेटचा चांदी धातू किंवा चांदीच्या वर्खाशी अभिक्रिया करून नायट्रिक आम्लाबरोबर वापर होऊ शकतो ज्याचा परिणाम म्हणून सिल्व्हर नायट्रेट, पाणी आणि नायट्रोजन ऑक्साईड्स तयार होतात.या अभिक्रियेची उप-उत्पादिते नायट्रिक आम्लाच्या संहतीवर अवलंबून आहेत.

3 Ag + 4 HNO3 (थंड आणि विरलित) → 3 AgNO3 + 2 H2O + NO

Ag + 2 HNO3 (उष्ण आणि संहत) → AgNO3 + H2O + NO2

• 

• सोडिअम हायड्रॉक्सिडचे (NaOH) सामान्य नाव कॉस्टिक सोडा आहे.
• हायड्रोक्लोरिक आम्लाचे (HCl) सामान्य नाव म्युरिएटिक आम्ल असे आहे.
• कॅल्शिअम ऑक्साईडचे (CaO) सामान्य नाव चुना असे आहे.

योग्य उत्तर भाजलेली चुनखडी हे आहे.

स्पष्टीकरण:

• क्विक लाईम कॅल्शियम ऑक्साईडचे रासायनिक सूत्र CaO आहे.
• ते पाण्याशी विक्रिया करून कॅल्शियम हायड्रॉक्साइड तयार करते.
• शुद्ध चुनखडीच्या कॅल्सीनेशननंतर लगेचच उत्पादन सोडले.
• हे सामान्यतः पोर्सिलेन आणि ग्लास तयार करण्यासाठी आणि ब्लीचिंग पावडर तयार करण्यासाठी वापरले जाते
• कवच, कोरल, अल्गल आणि विष्ठा यांच्या साठ्यातून चुनखडी तयार होतात, ज्यात कॅल्शियम कार्बोनेट असते.
• खडूची रासायनिक रचना कॅल्शियम कार्बोनेट असते, ज्यामध्ये किरकोळ गाळ आणि चिकणमाती असते.
• संगमरवरी (कॅल्शियम कार्बोनेट) हा बायोजेनिक खडक आहे आणि खडूपेक्षा अधिक संक्षिप्त आहे.
• संगमरवरी म्हणून, कॅल्शियम कार्बोनेट हा खडबडीत-स्फटिकासारखा, रूपांतरित खडक आहे, जो खडू किंवा चुनखडी उच्च तापमान आणि दाबाच्या परिस्थितीत पुनर्संचयित केल्यावर तयार होतो.

इथायलीनमध्ये दुहेरी बंध असतात कारण त्यात दोन कार्बन अणू असतात जे एकमेकांशी दुहेरी-बंधित असतात. त्याचे रासायनिक सूत्र C2H4 आहे.

• 1825 मध्ये मायकेल फॅराडे यांनी बेंझिनचा शोध लावला.
• बेंझिनचे आण्विक सूत्र C6H6 आहे, जे उच्च प्रमाणात असंतृप्तता दर्शवते.
• बेंझिनमध्ये 12 σ आणि 3 π बाँड असतात.

योग्य उत्तर Si आहे. 

Important Points

• शृंखलाबंधन हा सहसंयुज बंधनाच्या माध्यमातून रेणूंची साखळी किंवा रिंगण  तयार करण्यासाठी एखाद्या मुलद्रव्याचे स्वतःला बंधनअसते.
• कार्बन हा सर्वात सामान्य मुलद्रव्य आहे जो शृंखलाबंधन प्रदर्शित करतो.
• हे बेंझिन सारखे लांब हायड्रोकार्बन शृंखला आणि रिंगण  तयार करू शकते.
• कृपया लक्षात घ्या की अणू जितके लहान आहे तितकेच शृंखलाबंधन करण्याची प्रवृत्ती बलशाली आहे.
• कार्बन कुटुंबातील सर्व मुलद्रव्य किंवा गट 4 कुटुंबातील घटक शृंखलाबंधन गुणधर्म प्रदर्शित करतात.
• कार्बन कुटुंबात कार्बन (C), सिलिकॉन (Si), जर्मेनियम (Ge), टिन (Sn), शिसे (Pb) आणि फ्लाय्रोव्हियम (Fl) समाविष्ट आहेत.
• शृंखलाबंधन करण्यासाठी मुलद्रव्यांची क्षमता प्रामुख्याने त्या मुलद्रव्यातील बंध उर्जेवर आधारित असते, जी अधिक विखुरलेल्या कक्षेसह कमी होते.
• आवर्त सारणीमधील बंधनाची लांबी एका रांगेच्या वाढत्या क्रमानुसार कमी होत जाते आणि एका गटाच्या खालच्या दिशेने वाढत जाते.
• S-S ची बंध उर्जा  266 केजे / मोल आहे.
• Si-Si ची बंध उर्जा  340 केजे  / मोल आहे.
• P-P ची बंध उर्जा  54 केजे / मोल आहे.
• N-N ची बंध उर्जा  160 केजे / मोल आहे.

Additional Information

• शृंखलाबंधन प्रवृत्ती गटाच्या खालच्या दिशेने कमी होत जाते.
• असे घडते कारण अणूचा आकार गटाच्या खालच्या दिशेने कमी होत जाते आणि सहसंयोजित बंधांची शक्ती कमी होत जाते.

योग्य उत्तर आहे पर्याय 3, म्हणजे CaSO4.1/2H2O.

• प्लास्टर ऑफ पॅरिसची रासायनिक संज्ञा कॅल्शियम सल्फेट हेमीहायड्रेट आहे.
• प्लास्टर ऑफ पॅरिसचे रासायनिक सूत्र CaSO4.1 / 2 H2O आहे.
• प्लास्टर ऑफ पॅरिस एक झटपट जमून घट्ट होणारे जिप्सम प्लास्टर आहे जे बारीक पांढरे पावडर (कॅल्शियम सल्फेट हेमीहायड्रेट) असते, जो ओलसर झाल्यावर सुकून कठोर होतो.
• CH3COOH हे एक अ‍ॅसिटिक आम्ल आहे.
• (NH4)2SO4 हे एक अमोनियम सल्फेट आहे.

• निकेल (Ni) हे वनस्पती तेलाच्या हायड्रोजनीकरणामध्ये उत्प्रेरक म्हणून वापरले जाते.
• हायड्रोजनीकरणामुळे आपल्याला वनस्पतीसारखे खाद्य मेद मिळते.
• उत्प्रेरक: हा एक पदार्थ आहे जो त्याच्या रासायनिक गुणधर्मांमध्ये कोणताही बदल न करता रासायनिक अभिक्रियाचा दर वाढवतो.
• डायहाइड्रोजन (H₂) चा वापर अमोनियाच्या संश्लेषणादरम्यान आणि बहुअसंपृक्त मेद तेलांच्या हायड्रोजनीकरणाद्वारे वनस्पतीच्या निर्मितीदरम्यान केला जातो.