Multi-Dimensional Intelligence MCQ Quiz in मराठी - Objective Question with Answer for Multi-Dimensional Intelligence - मोफत PDF डाउनलोड करा

आठ वेगवेगळ्या प्रकारच्या बुद्धिमत्तेचा समावेश असलेला बहुविध बुद्धिमत्तेचा सिद्धांत अमेरिकन मानसशास्त्रज्ञ 'हावर्ड गार्डनर' यांनी मांडला आहे.

हा सिद्धांत यावर भर देतो की:

• बुद्धिमत्ता अनेक प्रकारची असते.

• बुद्धिमत्ता एकाच क्षेत्राशी जोडता येत नाही.

• प्रत्येक व्यक्तीची स्वतःची अनोखी क्षमता असते.

• बुद्धिमत्ता एका सामान्य घटकावर प्रभुत्व नाही.

 Important Points

हावर्ड गार्डनर यांनी त्यांच्या बहुविध बुद्धिमत्ता सिद्धांतात सुचवलेल्या बुद्धिमत्तेच्या श्रेणी जाणून घेण्यासाठी प्रतिमेचा संदर्भ घ्या.

 Hint

आर.बी. कॅटेल (1963) यांचा असा विश्वास होता की बुद्धिमत्ता प्रामुख्याने वारशाने मिळालेले गुणधर्म आहे. त्यांनी असे सुचवले की सामान्य बुद्धिमत्ता दोन घटकांनी बनलेली असते -

• द्रव बुद्धिमत्ता: ही शिक्षण आणि अनुभवापासून स्वतंत्र असलेली, शिकण्याची आणि समस्या सोडवण्याची मूलभूत क्षमता आहे.
• स्फटिक बुद्धिमत्ता: ही आधी मिळवलेल्या, बहुधा सांस्कृतिकदृष्ट्या निश्चित केलेल्या, समस्या सोडवण्याच्या पद्धती समस्या सोडवण्यासाठी वापरण्याची क्षमता आहे.

म्हणून असे निष्कर्ष काढता येईल की 'द्रव बुद्धिमत्ता' ही गार्डनरच्या बहुविध बुद्धिमत्तेच्या सिद्धांताशी संबंधित नाही.

इंट्रापर्सनल इंटेलिजन्स हा हॉवर्ड गार्डनर यांनी त्यांच्या अनेक बुद्धिमत्तेच्या सिद्धांतामध्ये प्रस्तावित केलेल्या बहुविध बुद्धिमत्तेपैकी एक आहे.

कळीचा मुद्दा

• हे स्वत: ला, एखाद्याच्या भावना, विचार आणि भावना समजून घेण्याची क्षमता तसेच एखाद्याच्या सामर्थ्य, कमकुवतपणा आणि वैयक्तिक वैशिष्ट्ये जाणून घेण्याची क्षमता दर्शवते.
• इंट्रापर्सनल इंटेलिजन्स आत्म-जागरूकता, आत्म-प्रतिबिंब आणि स्वतःच्या भावना आणि प्रेरणा समजून घेण्यावर लक्ष केंद्रित करते.
• आंतरवैयक्तिक बुद्धिमत्ता असलेल्या लोकांमध्ये बऱ्याचदा स्वतःची तीव्र भावना असते आणि त्यांच्या स्वतःच्या आंतरिक जगाची खोल समज असते.
• ते आत्म-विश्लेषण करण्यात कुशल आहेत आणि ज्या क्रियाकलापांमध्ये आत्म-चिंतन आवश्यक आहे, जसे की समुपदेशन, स्वयं-मदत किंवा खोल वैयक्तिक अंतर्दृष्टी समाविष्ट असलेल्या क्रियाकलापांमध्ये ते उत्कृष्ट असू शकतात.

अशा प्रकारे, असा निष्कर्ष काढला जातो की इंट्रापर्सनल इंटेलिजन्समधील क्षमतांमध्ये एखाद्याच्या भावनांची जाणीव आणि क्षमता जाणून घेणे समाविष्ट आहे.

आठ वेगवेगळ्या प्रकारच्या बुद्धिमत्तेचा समावेश असलेला बहुविध बुद्धिमत्तेचा सिद्धांत अमेरिकन मानसशास्त्रज्ञ 'हावर्ड गार्डनर' यांनी मांडला आहे.

हा सिद्धांत यावर भर देतो की:

• बुद्धिमत्ता अनेक प्रकारची असते.

• बुद्धिमत्ता एकाच क्षेत्राशी जोडता येत नाही.

• प्रत्येक व्यक्तीची स्वतःची अनोखी क्षमता असते.

• बुद्धिमत्ता एका सामान्य घटकावर प्रभुत्व नाही.

 Important Points

हावर्ड गार्डनर यांनी त्यांच्या बहुविध बुद्धिमत्ता सिद्धांतात सुचवलेल्या बुद्धिमत्तेच्या श्रेणी जाणून घेण्यासाठी प्रतिमेचा संदर्भ घ्या.

 Hint

आर.बी. कॅटेल (1963) यांचा असा विश्वास होता की बुद्धिमत्ता प्रामुख्याने वारशाने मिळालेले गुणधर्म आहे. त्यांनी असे सुचवले की सामान्य बुद्धिमत्ता दोन घटकांनी बनलेली असते -

• द्रव बुद्धिमत्ता: ही शिक्षण आणि अनुभवापासून स्वतंत्र असलेली, शिकण्याची आणि समस्या सोडवण्याची मूलभूत क्षमता आहे.
• स्फटिक बुद्धिमत्ता: ही आधी मिळवलेल्या, बहुधा सांस्कृतिकदृष्ट्या निश्चित केलेल्या, समस्या सोडवण्याच्या पद्धती समस्या सोडवण्यासाठी वापरण्याची क्षमता आहे.

म्हणून असे निष्कर्ष काढता येईल की 'द्रव बुद्धिमत्ता' ही गार्डनरच्या बहुविध बुद्धिमत्तेच्या सिद्धांताशी संबंधित नाही.

अमेरिकन मानसशास्त्रज्ञ 'हॉवर्ड गार्डनर' यांनी आठ वेगवेगळ्या प्रकारच्या बुद्धिमत्तेचा समावेश असलेल्या  बहुविध बुद्धिमत्तेचा सिद्धांत मांडला आहे.

हा सिद्धांत यावर भर देतो:

• बुद्धिमत्ता अनेक प्रकारची असते, त्यावर सामान्य घटकाचे प्रभुत्व नसते.
• प्रत्येक व्यक्तीची स्वतःची क्षमता असते म्हणून बुद्धिमत्ता एकाच क्षेत्रात बांधता येत नाही.

Key Points 

जे विद्यार्थी गणिताच्या समस्या सहजपणे सोडवतात, त्यांच्याकडे तार्किक बुद्धिमत्ता असते कारण ती विद्यार्थ्यांना सक्षम करते:

• तर्क आणि गणना समजून घेणे.
• गोष्टींचे प्रमाण निश्चित करणे, एक गृहीतक तयार करणे आणि ते सिद्ध करणे.
• समस्यांचे तार्किक विश्लेषण करणे, गणितीय क्रिया करणे.
• वैज्ञानिक तपासणी करणे आणि तर्कशास्त्राच्या दीर्घ साखळ्या हाताळणे.

म्हणून, असे निष्कर्ष काढता येईल की प्रियामध्ये तार्किक-गणितीय बुद्धिमत्ता जास्त आहे.

Additional Information 

हॉवर्ड गार्डनर यांनी सुचवलेल्या बुद्धिमत्तेच्या आठ श्रेणी जाणून घेण्यासाठी आकृती पाहा:

आठ वेगवेगळ्या प्रकारच्या बुद्धिमत्तेचा समावेश असलेला बहुविध बुद्धिमत्तेचा सिद्धांत अमेरिकन मानसशास्त्रज्ञ 'हावर्ड गार्डनर' यांनी मांडला आहे.

हा सिद्धांत यावर भर देतो की:

• बुद्धिमत्ता अनेक प्रकारची असते.

• बुद्धिमत्ता एकाच क्षेत्राशी जोडता येत नाही.

• प्रत्येक व्यक्तीची स्वतःची अनोखी क्षमता असते.

• बुद्धिमत्ता एका सामान्य घटकावर प्रभुत्व नाही.

 Important Points

हावर्ड गार्डनर यांनी त्यांच्या बहुविध बुद्धिमत्ता सिद्धांतात सुचवलेल्या बुद्धिमत्तेच्या श्रेणी जाणून घेण्यासाठी प्रतिमेचा संदर्भ घ्या.

 Hint

आर.बी. कॅटेल (1963) यांचा असा विश्वास होता की बुद्धिमत्ता प्रामुख्याने वारशाने मिळालेले गुणधर्म आहे. त्यांनी असे सुचवले की सामान्य बुद्धिमत्ता दोन घटकांनी बनलेली असते -

• द्रव बुद्धिमत्ता: ही शिक्षण आणि अनुभवापासून स्वतंत्र असलेली, शिकण्याची आणि समस्या सोडवण्याची मूलभूत क्षमता आहे.
• स्फटिक बुद्धिमत्ता: ही आधी मिळवलेल्या, बहुधा सांस्कृतिकदृष्ट्या निश्चित केलेल्या, समस्या सोडवण्याच्या पद्धती समस्या सोडवण्यासाठी वापरण्याची क्षमता आहे.

म्हणून असे निष्कर्ष काढता येईल की 'द्रव बुद्धिमत्ता' ही गार्डनरच्या बहुविध बुद्धिमत्तेच्या सिद्धांताशी संबंधित नाही.

एकाधिक बुद्धिमत्ता

• एकाधिक बुद्धिमत्तेचा सिद्धांत हावर्ड गार्डनर यांनी त्यांच्या 1983 च्या "फ्रेम्स ऑफ माइंड" या पुस्तकात प्रथम मांडला होता, जिथे त्यांनी बुद्धिमत्तेची व्याख्या विस्तृत केली आहे आणि विविध प्रकारच्या बौद्धिक क्षमतांची रूपरेषा दिली आहे.
• हॉवर्ड गार्डनरच्या एकाधिक बुद्धिमत्तेच्या सिद्धांताने असे सुचवले आहे की लोक त्यांच्याकडे असलेली सर्व बुद्धिमत्ता घेऊन जन्माला आलेले नाहीत. या सिद्धांताने पारंपारिक कल्पनेला आव्हान दिले आहे की एकच प्रकारची बुद्धिमत्ता आहे, ज्याला सामान्य बुद्धिमत्तेसाठी "g" म्हणून ओळखले जाते, जे केवळ संज्ञानात्मक क्षमतेवर लक्ष केंद्रित करते.
• एकाधिक बुद्धिमत्तेचा सिद्धांत बुद्धिमत्तेला एकल, सामान्य क्षमता म्हणून परिभाषित करण्याऐवजी मानवी बुद्धिमत्तेच्या विशिष्ट "बुद्धिमत्तेच्या पद्धती" मध्ये भिन्नता प्रस्तावित करतो.
• बुद्धिमत्तेच्या या कल्पनेचा विस्तार करण्यासाठी, गार्डनरने आठ वेगवेगळ्या प्रकारच्या बुद्धिमत्तेची ओळख करून दिली: भाषिक, तार्किक/गणितीय, अवकाशीय, शारीरिक-किनेस्थेटिक, संगीत, परस्पर, आंतरवैयक्तिक आणि निसर्गवादी.

या सिद्धांतावर टीका:

• या सिद्धांताची मूलभूत टीका म्हणजे विद्वानांचा असा विश्वास आहे की सात बहुविध बुद्धिमत्तेपैकी प्रत्येक ही एक स्वतंत्र रचना न करता एक संज्ञानात्मक शैली आहे.
• हंट (2001) यांनी गार्डनरच्या सिद्धांतावर टीका केली की "एकाहून अधिक बुद्धिमत्तेच्या सिद्धांताचे मापन मॉडेल तयार करण्याइतपत विशिष्ट होईपर्यंत विज्ञानाच्या सिद्धांतांद्वारे त्याचे मूल्यमापन देखील केले जाऊ शकत नाही".
• एम. डब्ल्यू. आयसेंक (1990) यांनी टिप्पणी केली की "त्याने वेगवेगळ्या क्षमतांऐवजी भिन्न बुद्धिमत्ता ओळखल्याबद्दल शंका घेण्यास कारणे आहेत".
• स्टर्नबर्ग आणि फ्रेन्श (1990) यांनी निदर्शनास आणल्याप्रमाणे, स्वर-बधिर किंवा शारीरिकदृष्ट्या असंबद्ध असलेल्या व्यक्तीचे वर्णन मूर्ख म्हणून करणे विचित्र वाटते.
• इतर समालोचनांमध्ये अशी धारणा समाविष्ट आहे की एकाधिक बुद्धिमत्तेचा सिद्धांत अनुभवजन्य नाही, "g", आनुवंशिकता आणि पर्यावरणीय प्रभावांशी विसंगत आहे आणि बुद्धिमत्तेची रचना इतक्या व्यापकपणे विस्तृत करते की ते अर्थहीन बनते.

आम्ही असा निष्कर्ष काढू शकतो की "असे नक्कीच म्हणता येईल की गार्डनरच्या एकाधिक बुद्धिमत्तेच्या प्रणालीमध्ये समाविष्ट असलेल्या विविध प्रकारच्या बुद्धिमत्ते व्यक्तींमधील भिन्न प्रतिभा आणि कौशल्यांच्या तपासणीशी सुसंगत आहेत.

म्हणून, एकापेक्षा जास्त बुद्धिमत्ता म्हणजे केवळ बुद्धिमत्तेमध्ये उपस्थित असलेली 'प्रतिभा' ही एकापेक्षा जास्त बुद्धिमत्तेच्या सिद्धांताची टीका आहे.

बुद्धिमत्ता: बुद्धिमत्तेची व्याख्या माहिती समजून घेण्याची, संकल्पना समजून घेण्याची आणि समस्या सोडवण्याची क्षमता म्हणून केली जाऊ शकते.

• हॉवर्ड गार्डनर यांनी मानवी मेंदूद्वारे वापरलेला बहु-आयामी किंवा 'एकाधिक बुद्धिमत्ता सिद्धांत' प्रस्तावित केला.
• हा सिद्धांत समजून घेण्यास मदत करतो की संस्कृती बुद्धीचा वापर करून मानवी क्षमतेला जटिल क्षमतेचा बहुआयामी संच कसा बनवते.
• हे मुलांच्या अध्ययन सामर्थ्याचे मूल्यांकन करण्यासाठी शिक्षक प्रदान करतात. 

Hint

 खालील तक्ता हॉवर्ड गार्डनरच्या 8 प्रकारच्या बुद्धिमत्तेची संपूर्ण कल्पना देईल.

त्यामुळे, वरील मुद्द्यांवरून स्पष्टपणे असा अंदाज लावला जाऊ शकतो की बुद्धिमत्ता ही बहुआयामी आणि जटिल क्षमतांचा समूह आहे.

आठ वेगवेगळ्या प्रकारच्या बुद्धिमत्तेचा समावेश असलेला बहुविध बुद्धिमत्तेचा सिद्धांत अमेरिकन मानसशास्त्रज्ञ 'हावर्ड गार्डनर' यांनी मांडला आहे.

हा सिद्धांत यावर भर देतो की:

• बुद्धिमत्ता अनेक प्रकारची असते.

• बुद्धिमत्ता एकाच क्षेत्राशी जोडता येत नाही.

• प्रत्येक व्यक्तीची स्वतःची अनोखी क्षमता असते.

• बुद्धिमत्ता एका सामान्य घटकावर प्रभुत्व नाही.

 Important Points

हावर्ड गार्डनर यांनी त्यांच्या बहुविध बुद्धिमत्ता सिद्धांतात सुचवलेल्या बुद्धिमत्तेच्या श्रेणी जाणून घेण्यासाठी प्रतिमेचा संदर्भ घ्या.

 Hint

आर.बी. कॅटेल (1963) यांचा असा विश्वास होता की बुद्धिमत्ता प्रामुख्याने वारशाने मिळालेले गुणधर्म आहे. त्यांनी असे सुचवले की सामान्य बुद्धिमत्ता दोन घटकांनी बनलेली असते -

• द्रव बुद्धिमत्ता: ही शिक्षण आणि अनुभवापासून स्वतंत्र असलेली, शिकण्याची आणि समस्या सोडवण्याची मूलभूत क्षमता आहे.
• स्फटिक बुद्धिमत्ता: ही आधी मिळवलेल्या, बहुधा सांस्कृतिकदृष्ट्या निश्चित केलेल्या, समस्या सोडवण्याच्या पद्धती समस्या सोडवण्यासाठी वापरण्याची क्षमता आहे.

म्हणून असे निष्कर्ष काढता येईल की 'द्रव बुद्धिमत्ता' ही गार्डनरच्या बहुविध बुद्धिमत्तेच्या सिद्धांताशी संबंधित नाही.

बुद्धिमत्ता म्हणजे ज्ञान प्राप्त करण्याची आणि लागू करण्याची क्षमता होय. समस्या सोडवण्याची, अनुभवातून शिकण्याची आणि नवीन परिस्थितींना तोंड देण्यासाठी ज्ञान लागू करण्याची क्षमता आहे.

• बुद्धिमत्तेशी संबंधित अनेक सिद्धांत आहेत. मानवी बुद्धिमत्तेचे विविध पैलू समजून घेण्यासाठी एक फ्रेमवर्क प्रदान करण्यासाठी हे सिद्धांत प्रख्यात मानसशास्त्रज्ञांनी मांडले आहेत.

Key Points

• एकाधिक बुद्धिमत्तेचा सिद्धांत ज्यामध्ये आठ वेगवेगळ्या प्रकारच्या बुद्धिमत्तेचा समावेश आहे, हा अमेरिकन मानसशास्त्रज्ञ हॉवर्ड गार्डनर यांनी मांडला आहे.

हा सिद्धांत यावर भर देतो:

• बुद्धिमत्ता सामान्य घटकाच्या वर्चस्वापेक्षा अनेक प्रकारची असते.
• बुद्धिमत्ता एका डोमेनशी जोडली जाऊ शकत नाही कारण प्रत्येक व्यक्तीची स्वतःची क्षमता असते.
• जटिल क्षमतांचा बहुआयामी संच म्हणून बुद्धिमत्तेचा वापर करून संस्कृती मानवी क्षमतेला कसा आकार देतात.

Important Points

हॉवर्ड गार्डनर यांनी या सिद्धांतामध्ये सुचविलेले बुद्धिमत्तेचे प्रकार:

म्हणून, असा निष्कर्ष काढला जाऊ शकतो की विश्लेषण हा बहुविध बुद्धिमत्तेचा प्रकार नाही

बुद्धिमत्तेमध्ये एखाद्या व्यक्तीची संज्ञानात्मक आणि मानसिक क्षमता समाविष्ट असते जी त्याला त्याच्या वास्तविक जीवनातील समस्या सोडविण्यात आणि त्याच्या जीवनात यश मिळविण्यात मदत करते. यात विविध मानवी संज्ञानात्मक क्रियाकलापांचा समावेश आहे जसे की भूतकाळातील अनुभवांमधून शिकणे, नवीन परिस्थितीशी जुळवून घेणे आणि अमूर्तपणे विचार करणे.

Key Points

हॉवर्ड गार्डनरचा एकाधिक बुद्धिमत्ता सिद्धांत:

• तो एक मानसशास्त्रज्ञ होता ज्यांना विश्वास नव्हता की "ज्ञानाचा एक प्रकार" आहे जो सर्व मानवी विचारांना छेदतो.
• स्वायत्त "बुद्धिमत्ता क्षमता" असलेल्या अनेक बुद्धिमत्ता आहेत आणि त्यांनी बुद्धिमत्तेची विविध प्रकारांमध्ये विभागणी केली ज्याला गार्डनरचा एकाधिक बुद्धिमत्तेचा सिद्धांत म्हणून ओळखले जाते.
• एकाधिक बुद्धिमत्तेचा सिद्धांत सर्व विद्यार्थ्यांचे अनन्य अनुभव, स्वारस्ये आणि संस्कृती प्रमाणित करणार्‍या शिकवण्या आणि शिकण्यासाठी विविध प्रकारच्या कनेक्शन्सचा समावेश असलेल्या शिकवण्याच्या दृष्टिकोनासाठी समर्थन प्रदान करतो.
• व्यक्ती ज्या क्षेत्रांमध्ये सामर्थ्यशाली असतात त्या क्षेत्राकडे ते गुरुत्वाकर्षण करतात आणि या क्षेत्रांचा त्यांच्या शिक्षणामध्ये समावेश करू शकतात हे लक्षात घेता, एकापेक्षा जास्त बुद्धिमत्तेची संकल्पना विभेदित वर्गाला समर्थन देण्यासाठी आणि वर्धित करण्यासाठी अद्वितीयपणे अनुकूल आहे.
• गार्डनरने दिलेला एकाधिक बुद्धिमत्तेचा हा सिद्धांत विद्यार्थ्यांना वेगळे निर्देश देण्यासाठी उपयुक्त आहे कारण ते सर्व त्यांच्या क्षमतांमध्ये भिन्न आहेत म्हणून त्यांना वेगळ्या पद्धतीने सूचना देणे आवश्यक आहे.
• गार्डनरने सुरुवातीला सात प्रकारच्या बुद्धिमत्तेची यादी तयार केली आणि दृश्य-अवकाशीय बुद्धिमत्ता हा त्यापैकी एक आहे. नंतर, गार्डनरने आणखी दोन प्रकारच्या बुद्धिमत्तेची भर घातली.

त्यामुळे, असा निष्कर्ष काढण्यात आला आहे की हॉवर्ड गार्डनरच्या एकाधिक बुद्धिमत्तेचा सिद्धांत आज शाळांमध्ये विभेदित सूचनांच्या दृष्टीने वर्गखोल्यांना प्रभावित करतो.

Additional Information

हॉवर्ड गार्डनर यांनी एकाधिक बुद्धिमत्तेचा सिद्धांत मांडला. त्यांच्या मते, बुद्धिमत्ता ही एकच अस्तित्व नाही; बुद्धिमत्तेचे वेगळे प्रकार अस्तित्वात आहेत.

• यातील प्रत्येक बुद्धिमत्ता एकमेकांपासून स्वतंत्र आहे. याचा अर्थ असा की, जर एखादी व्यक्ती एका प्रकारची बुद्धिमत्ता दाखवत असेल, तर ती उच्च किंवा निम्न प्रकारची बुद्धिमत्ता असल्याचे सूचित करत नाही.
• गार्डनर यांनी असेही सांगितले की विविध प्रकारचे बुद्धिमत्ता परस्परसंवाद करतात आणि समस्येचे निराकरण करण्यासाठी एकत्रितपणे कार्य करतात.
• गार्डनर यांनी अत्यंत प्रतिभावान व्यक्तींचा अभ्यास केला, ज्यांनी आपापल्या क्षेत्रात अपवादात्मक क्षमता दाखवली आणि आठ प्रकारच्या बुद्धिमत्तेचे वर्णन केले.

Key Points

त्यामुळे शोर्या ही एक प्रसिद्ध नृत्यांगना आहे असा निष्कर्ष आपण काढू शकतो. म्हणून त्याच्याकडे शरीर-गतिबोधक बुद्धिमत्ता असणे आवश्यक आहे.

एकाधिक बुद्धिमत्ता

• एकाधिक बुद्धिमत्तेचा सिद्धांत हावर्ड गार्डनर यांनी त्यांच्या 1983 च्या "फ्रेम्स ऑफ माइंड" या पुस्तकात प्रथम मांडला होता, जिथे त्यांनी बुद्धिमत्तेची व्याख्या विस्तृत केली आहे आणि विविध प्रकारच्या बौद्धिक क्षमतांची रूपरेषा दिली आहे.
• हॉवर्ड गार्डनरच्या एकाधिक बुद्धिमत्तेच्या सिद्धांताने असे सुचवले आहे की लोक त्यांच्याकडे असलेली सर्व बुद्धिमत्ता घेऊन जन्माला आलेले नाहीत. या सिद्धांताने पारंपारिक कल्पनेला आव्हान दिले आहे की एकच प्रकारची बुद्धिमत्ता आहे, ज्याला सामान्य बुद्धिमत्तेसाठी "g" म्हणून ओळखले जाते, जे केवळ संज्ञानात्मक क्षमतेवर लक्ष केंद्रित करते.
• एकाधिक बुद्धिमत्तेचा सिद्धांत बुद्धिमत्तेला एकल, सामान्य क्षमता म्हणून परिभाषित करण्याऐवजी मानवी बुद्धिमत्तेच्या विशिष्ट "बुद्धिमत्तेच्या पद्धती" मध्ये भिन्नता प्रस्तावित करतो.
• बुद्धिमत्तेच्या या कल्पनेचा विस्तार करण्यासाठी, गार्डनरने आठ वेगवेगळ्या प्रकारच्या बुद्धिमत्तेची ओळख करून दिली: भाषिक, तार्किक/गणितीय, अवकाशीय, शारीरिक-किनेस्थेटिक, संगीत, परस्पर, आंतरवैयक्तिक आणि निसर्गवादी.

या सिद्धांतावर टीका:

• या सिद्धांताची मूलभूत टीका म्हणजे विद्वानांचा असा विश्वास आहे की सात बहुविध बुद्धिमत्तेपैकी प्रत्येक ही एक स्वतंत्र रचना न करता एक संज्ञानात्मक शैली आहे.
• हंट (2001) यांनी गार्डनरच्या सिद्धांतावर टीका केली की "एकाहून अधिक बुद्धिमत्तेच्या सिद्धांताचे मापन मॉडेल तयार करण्याइतपत विशिष्ट होईपर्यंत विज्ञानाच्या सिद्धांतांद्वारे त्याचे मूल्यमापन देखील केले जाऊ शकत नाही".
• एम. डब्ल्यू. आयसेंक (1990) यांनी टिप्पणी केली की "त्याने वेगवेगळ्या क्षमतांऐवजी भिन्न बुद्धिमत्ता ओळखल्याबद्दल शंका घेण्यास कारणे आहेत".
• स्टर्नबर्ग आणि फ्रेन्श (1990) यांनी निदर्शनास आणल्याप्रमाणे, स्वर-बधिर किंवा शारीरिकदृष्ट्या असंबद्ध असलेल्या व्यक्तीचे वर्णन मूर्ख म्हणून करणे विचित्र वाटते.
• इतर समालोचनांमध्ये अशी धारणा समाविष्ट आहे की एकाधिक बुद्धिमत्तेचा सिद्धांत अनुभवजन्य नाही, "g", आनुवंशिकता आणि पर्यावरणीय प्रभावांशी विसंगत आहे आणि बुद्धिमत्तेची रचना इतक्या व्यापकपणे विस्तृत करते की ते अर्थहीन बनते.

आम्ही असा निष्कर्ष काढू शकतो की "असे नक्कीच म्हणता येईल की गार्डनरच्या एकाधिक बुद्धिमत्तेच्या प्रणालीमध्ये समाविष्ट असलेल्या विविध प्रकारच्या बुद्धिमत्ते व्यक्तींमधील भिन्न प्रतिभा आणि कौशल्यांच्या तपासणीशी सुसंगत आहेत.

म्हणून, एकापेक्षा जास्त बुद्धिमत्ता म्हणजे केवळ बुद्धिमत्तेमध्ये उपस्थित असलेली 'प्रतिभा' ही एकापेक्षा जास्त बुद्धिमत्तेच्या सिद्धांताची टीका आहे.

बुद्धिमत्ता: बुद्धिमत्तेची व्याख्या माहिती समजून घेण्याची, संकल्पना समजून घेण्याची आणि समस्या सोडवण्याची क्षमता म्हणून केली जाऊ शकते.

• हॉवर्ड गार्डनर यांनी मानवी मेंदूद्वारे वापरलेला बहु-आयामी किंवा 'एकाधिक बुद्धिमत्ता सिद्धांत' प्रस्तावित केला.
• हा सिद्धांत समजून घेण्यास मदत करतो की संस्कृती बुद्धीचा वापर करून मानवी क्षमतेला जटिल क्षमतेचा बहुआयामी संच कसा बनवते.
• हे मुलांच्या अध्ययन सामर्थ्याचे मूल्यांकन करण्यासाठी शिक्षक प्रदान करतात. 

Hint

 खालील तक्ता हॉवर्ड गार्डनरच्या 8 प्रकारच्या बुद्धिमत्तेची संपूर्ण कल्पना देईल.

त्यामुळे, वरील मुद्द्यांवरून स्पष्टपणे असा अंदाज लावला जाऊ शकतो की बुद्धिमत्ता ही बहुआयामी आणि जटिल क्षमतांचा समूह आहे.

आठ वेगवेगळ्या प्रकारच्या बुद्धिमत्तेचा समावेश असलेला बहुविध बुद्धिमत्तेचा सिद्धांत अमेरिकन मानसशास्त्रज्ञ 'हावर्ड गार्डनर' यांनी मांडला आहे.

हा सिद्धांत यावर भर देतो की:

• बुद्धिमत्ता अनेक प्रकारची असते.

• बुद्धिमत्ता एकाच क्षेत्राशी जोडता येत नाही.

• प्रत्येक व्यक्तीची स्वतःची अनोखी क्षमता असते.

• बुद्धिमत्ता एका सामान्य घटकावर प्रभुत्व नाही.

 Important Points

हावर्ड गार्डनर यांनी त्यांच्या बहुविध बुद्धिमत्ता सिद्धांतात सुचवलेल्या बुद्धिमत्तेच्या श्रेणी जाणून घेण्यासाठी प्रतिमेचा संदर्भ घ्या.

 Hint

आर.बी. कॅटेल (1963) यांचा असा विश्वास होता की बुद्धिमत्ता प्रामुख्याने वारशाने मिळालेले गुणधर्म आहे. त्यांनी असे सुचवले की सामान्य बुद्धिमत्ता दोन घटकांनी बनलेली असते -

• द्रव बुद्धिमत्ता: ही शिक्षण आणि अनुभवापासून स्वतंत्र असलेली, शिकण्याची आणि समस्या सोडवण्याची मूलभूत क्षमता आहे.
• स्फटिक बुद्धिमत्ता: ही आधी मिळवलेल्या, बहुधा सांस्कृतिकदृष्ट्या निश्चित केलेल्या, समस्या सोडवण्याच्या पद्धती समस्या सोडवण्यासाठी वापरण्याची क्षमता आहे.

म्हणून असे निष्कर्ष काढता येईल की 'द्रव बुद्धिमत्ता' ही गार्डनरच्या बहुविध बुद्धिमत्तेच्या सिद्धांताशी संबंधित नाही.

गार्डनरची एकाधिक बुद्धिमत्ता सिद्धांत या कल्पनेला समर्थन देतो की “बहुतेक विद्यार्थी बुद्धिमान मानले जाऊ शकतात”.

उदाहरणार्थ: सर्व व्यक्तींमध्ये काही भिन्न सामर्थ्य असते, म्हणून बुद्धिमत्ता. माकडासारखा मासा चांगला गिर्यारोहक नसतो पण पोहण्याची ताकद असते, त्यामुळे मासे चांगले गिर्यारोहक असतील अशी अपेक्षा आपण करू शकत नाही त्याऐवजी आपण नैसर्गिक क्षमता ओळखली पाहिजे अन्यथा ते आपले सार गमावू शकतात.

• शिक्षकांनी हे लक्षात ठेवले पाहिजे की प्रत्येक वर्गात वेगवेगळे विद्यार्थी असतात आणि ते त्यांच्या स्वतःच्या बुद्धिमत्ता प्रोफाइलसह वेगवेगळ्या प्रकारे शिकतात.
• प्रवेशाचे अनेक मुद्दे आणि विविध धोरणे वापरून सामग्रीचा सराव केला पाहिजे.
• तुमच्या सध्याच्या शिकवण्याच्या संदर्भात शिकणाऱ्यांना जाणून घेणे, त्यांच्याकडे कोणती बुद्धिमत्ता आहे आणि त्यांची शिकण्याची क्षमता वाढवण्यासाठी तुम्ही कोणते उपक्रम राबवू शकता.
• विद्यार्थ्यांना त्यांच्या सामर्थ्यांचा सराव करण्यास प्रोत्साहित केले पाहिजे आणि एक सार्वत्रिक सामर्थ्याचा सराव करण्यास विरोध केला पाहिजे.

​

हॉवर्ड गार्डनर (1983) यांनी मांडले की मानव जगाला समजून घेण्याचे आणि त्याच्याशी संवाद साधण्याचे वेगवेगळे मार्ग आहेत. • लोकांची बुद्धिमत्ता ही बुद्धिमत्ता पार पाडण्यासाठी त्यांच्या सामर्थ्यावर आधारित असते.

दृश्य अवकाशीय: 

• शिकणारे भौतिक जागा, त्यांच्या आजूबाजूच्या वातावरणाचा विचार करतात. उदाहरणार्थ कोडी, नकाशे, तक्ते, व्हिडिओ इ.
• या वर्गात, विद्यार्थी तथ्ये आणि मतांमधील फरक मोजमाप करण्यासाठी वर्णात्मक आयोजक वापरतात.

शारीरिक गतिबोधक :

• शिकणारे शरीराचा प्रभावीपणे वापर करतात आणि शरीर जागरूकता बाळगतात. या वर्गात विद्यार्थी त्यांच्या शरीराचा वापर करून नवीन शब्द उच्चारत आहेत.
• उदाहरणार्थ हालचाल, भूमिका बजावणे, हाताने शिकणे, वास्तविक वस्तू वापरणे.

संगीत: शिकणारे ताल आणि ध्वनी समजून घेतात आणि संवेदनशील असतात. उदाहरणार्थ, संगीत, तालबद्धपणे बोलणे, संगीत, वाद्ये इ.

आंतरवैयक्तिक: शिकणारे लोकांचे मूड आणि हेतू समजून घेतात. उदाहरणार्थ: इतरांशी संवाद साधणे, गट क्रियाकलाप, लेखन इ

आंतरवैयक्तिक: शिकणारे स्वतःला आणि त्यांची स्वतःची ध्येये समजतात. उदाहरणार्थ स्वतंत्र शिक्षण, सर्जनशील साहित्य, खाजगी वेळ.

भाषिक: शिकणारे शब्द प्रभावीपणे समजतात. उदाहरणार्थ शब्द खेळ, वाचन, कथा/कविता

तर्कशास्त्र गणित: शिकणाऱ्यांना तर्क आणि गणना समजते. उदाहरणार्थ तर्कशास्त्राचे खेळ आणि कोडी, रहस्ये, प्रयोग इ

निसर्गवादी: शिकणारे वनस्पती, प्राणी इत्यादी ओळखू शकतात. उदाहरणार्थ प्राणी, निसर्ग, बाहेर असणे, बागकाम इ.

इतर पर्याय वरील गार्डनर सिद्धांताचे समाधान करत नाहीत, आणि म्हणून आपण असा निष्कर्ष काढू शकतो की पर्याय1) बहुसंख्य बुद्धिमत्तेच्या गार्डनर सिद्धांताचे समर्थन करते जे बहुतेक विद्यार्थी काही प्रकारे बुद्धिमान मानले जाऊ शकतात.